De aankondiging van de Facebook munt Libra bracht deze week beleidsmakers en toezichthouders in rep en roer. Logisch, want met de schaal van Facebook en zijn vrienden als Vodafone, Visa, Mastercard, Spotify, Booking, eBay en Uber is werelddominantie nooit ver weg. Toch had het wel zo vertrouwenwekkend geweest als de hoeders van ons geldsysteem minder verrast zouden hebben gereageerd. Want Libra is ‘de munt die je wist dat zou komen’, of ‘had moeten weten’. Eerdere nieuwe digitale munten als de Bitcoin waren nog dermate exotisch dat ze nog wel genegeerd konden worden door de toezichthouder. Ondertussen is echter weinig tot niets gedaan met het feit dat geld, zeker dat van de centrale bank, achterbleef in een verder snel digitaliserende wereld. Digitale cash, ook wel central bank digital currency (CBDC) genoemd, is sinds enige jaren een voorzichtig studieobject van centrale banken en internationale onderzoeksorganisaties. Eerdere pleidooien van SFL (2018) en WRR (2019) om het publieke belang van betalen ook publiek te verankeren, bijvoorbeeld via digitale cash, ontmoetten tot dusver weinig weerklank bij het Nederlandse ministerie van Financiën of bij De Nederlandsche bank.

Nu is er de aankondiging van de Libra, de digitale munt en infrastructuur om naar eigen zeggen de belofte van “the internet of money” eindelijk waar te maken. Facebook en een aantal grote namen uit de betaal- en tech wereld vormen de vereniging, het bestuur dat moet uitgroeien tot een club van 100 als de Libra volgens planning binnen een jaar gelanceerd wordt. Dan kan iedereen zijn Libra’s kopen en vanuit de digitale wallet, zoals de door Facebook beheerde Calibra uitgeven. Met dat geld wordt het onderpand van de munt gekocht, bankdeposito’s en kortlopende overheidsschuld van landen met een stabiel monetair systeem. Welke dat zijn blijft onbenoemd, maar zoveel munten met een stabiele track record zijn er buiten de VS, Japan en EU nu ook weer niet.

Ondertussen is de discussie losgebarsten hoe de Libra te reguleren. Aan welke eisen moet deze voldoen? Die van banken, betalingsinstellingen of die van investeringsfondsen? Of verdient dit beestje een hele eigen behandeling? En door wie? Want we hebben straks dan misschien wel een digitale wereldmunt, maar er is geen wereldwijde toezichthouder.

De Libra heeft de potentie om het wereldwijde geldsysteem en de financiële sector op zijn kop te zetten. Over de mogelijke gevolgen daarvan is de white paper van de initiatiefnemers kort. Er worden enkel wat mogelijke voordelen beschreven, mogelijke nadelen blijven grotendeels onbenoemd. Kijkende naar de betrokkenen, daar zit geen monetair expert tussen, moet gevreesd worden dat over veel niet eens is nagedacht. Daarom hier een eerste verkenning van mogelijke voor- en nadelen.

 Vier mogelijke voordelen 

1. Alles in een app

Libra noemt het zelf niet erg prominent, maar ‘het probleem’ dat de nieuwe munt waarschijnlijk de meeste wind in de zeilen zal geven, omdat het er een oplossing voor biedt, is dat je voortaan alles in een app kunt doen. Nu moet je om betalingen te doen toch nog altijd even je app uit. Zelfs in ons eigen digitale koploperslandje moet je altijd even langs de app van de bank. Allemaal nummertjes intikken en knopjes indrukken. Dat hoeft niet langer als de Libra’s gewoon in je Whatsapp, Facebook en Instagram zitten. Het grote voorbeeld hier is WeChat, de Chinese app met naar verluid 1 miljard gebruikers die hun digitale leven geheel in deze app kunnen doorbrengen.

Overigens is het de vraag of de Libra de enige weg is om tot al dit gebruikersgemak te komen. Zouden banken, commercieel en centraal, hun eigen geld aanbieden in een meer open systeem dan zou ook daar een naadloze aansluiting mee gemaakt kunnen worden. Dat zou dan weer als voordeel hebben dat je je euro’s niet eerst om hoeft te zetten in Libra’s, dus nog gemakkelijker!

2. Goedkoper internationaal geld overmaken

Het is al jarenlang een bekende klacht van arbeidsmigranten. Van je zuurverdiende geld dat je naar je thuisland wilt sturen om de familie daar te ondersteunen moet een flink deel worden afgedragen aan de financiële tussenpersoon, zo’n 7% oftewel 50 miljard dollar per jaar. De Libra claimt hieraan een einde te zullen maken. Voortaan stuur je de Libra met een simpele en gratis ‘swipe’ van Europa naar Afrika, van de VS naar Midden-Amerika.

Lost dat het probleem inderdaad op? Dat hangt er van af of op het Afrikaanse platteland waar de Libra terecht komt de winkeliers de Libra accepteren. Is dat niet zo dan moet de Libra alsnog worden omgewisseld in lokale valuta en daar kan weer een flink prijskaartje aan worden gehangen door de lokale geldwisselaar.

Ook hier is de vraag of de Libra echt nodig is om dit probleem op te lossen. Andere fintechs zijn inmiddels in het gat gesprongen zoals Revolut, Mpesa, Bitpesa en Transferwise.

3. Goedkoper lenen

Libra noemt ook het probleem van dure leningen, met rentes van wel 400% per jaar. Echter, nergens wordt duidelijk hoe Libra hier een oplossing voor gaat bieden. De Libra is er enkel om te betalen. Waarom is dit probleem er dan wel bijgesleept? Wellicht omdat de plannen er wel zijn om in de toekomst ook leningen te gaan verstrekken. Facebook projectleider David Marcus gaf in een interview aan Libra als een “grote kans” te zien om leningen te verstrekken “aan al deze consumenten”. De data die de Libra opleveren bieden in ieder geval de informatie die helpt om een inschatting te maken van iemands kredietwaardigheid. Of het vervolgens allemaal ook echt goedkoper gaat worden valt natuurlijk te bezien. En wat voor banken geldt, geldt natuurlijk ook voor de Libra, te veel lenen is ook niet goed. Wat in ieder geval gevaarlijk is, is als de partij die jou graag iets wil verkopen dezelfde is die de lening verstrekt. Op de korte termijn lijkt het dan bijna altijd beter om wel die extra lenig te verstrekken. Dat gaat nu al vaak mis met verkopers van auto’s en wasmachines, de Libra kan dit probleem naar een heel ander niveau tillen met overkreditering en een daarop volgende schuldencrisis tot gevolg.

4. Alternatief betaalsysteem

Een voordeel dat Libra zelf niet noemt is dat het een alternatief betaalsysteem biedt. Daarmee vergroot het de diversiteit in het betaallandschap. Mocht er iets gebeuren met een van de grote systeembanken, dan is dat een minder groot probleem. De afgelopen jaren moesten overheden massaal banken redden, onder andere omdat anders het betaalsysteem stil zou komen te liggen. De Libra maakt dat ook de grootste banken makkelijker failliet kunnen gaan, dat deze niet meer automatisch kunnen rekenen op steun van de overheid. Dat dwingt de banken, en hun financiers, beter op de risico’s te gaan letten.

Overigens, ook hier is een private oplossing als de Libra zeker niet de enige mogelijkheid. Al lang wordt er nu gesproken over een digitale vorm van cash, van geld dat is uitgegeven en gegarandeerd door de centrale bank. Als iedereen een rekening kan openen bij de centrale bank zou je ditzelfde effect hebben. Zie de eerder genoemde pleidooien van SFL en WRR hiertoe.

Vijf mogelijke nadelen

1. Facebook

Het eerste nadeel laat zich het beste samenvatten als: Facebook. Dat zoiets als geld, waar vertrouwen zo een basaal onderdeel van vormt, nu net door een bedrijf met zo een beroerde (en zeer recente) geschiedenis van privacy schendingen, verkiezingsmanipulatie en wat niet meer gebracht moet worden. Facebook leider Zuckerberg heeft nu al zo vaak beloofd zijn leven te verbeteren dat het nauwelijks nog geloofwaardig is. Problematisch is de omgang van Facebook met de data die ze al hebben, nog meer data leidt dan al gauw tot nog grotere problemen.

2. Het bestuur

Dat dit een initiatief van Facebook en zijn vrienden is, is nog tot daar aan toe. Wat het echt problematisch maakt is de gekozen structuur. De white paper spreekt weliswaar veel over een decentrale toekomst met gedeeld zeggenschap met de gebruikers. Maar vooralsnog is alle macht en zeggenschap in handen van een klein gezelschap van nu 28 (tech) bedrijven die voor 10 miljoen dollar een plek aan de tafel hebben gekocht. Onderling bepalen zij wie er nog meer mee mag doen.

3. Eeuwige belasting zonder inspraak

Dat de spelregels over het geld niet democratisch bepaald worden is ingewikkeld genoeg. Dat de opbrengsten naar een klein gezelschap gaat is dat zeker ook. De 10 miljoen dollar die nu geïnvesteerd wordt in de opbouw van het systeem kan wel eens de beste investering in de menselijke geschiedenis blijken. Want de rente op het onderpand, de dollars en euro’s die ten grondslag liggen aan de waarde van de Libra, die zijn na aftrek van kosten voor de investeerders. Nu is de rente momenteel weliswaar laag, maar een beetje over een hele grote hoeveelheid is toch nog steeds heel veel. En als straks iedereen met Libra’s betaalt dan heb je het over heel heel veel geld. Alleen al voor Nederland zou dat, uitgaande van het door de NIBUD aanbevolen bufferbedrag, gaan om 30 miljard euro.

Daar moeten de kosten voor het opzetten en onderhouden van het systeem natuurlijk wel nog van afgetrokken worden. Maar die zullen overzienbaar zijn. Zelf denken ze in ieder geval met 100 maal 10 miljoen genoeg te hebben om het systeem draaiende te krijgen. Dat is meteen de grootste investering, het opschalen en draaiende houden van het systeem zal hierbij vergeleken een beperkte kostenpost zijn.

4. Run op de Libra

Bankruns zijn een bekend fenomeen van het huidige geldstelsel, denk aan de rijen voor de vestigingen van het Britse Northern Rock waarmee de crisis in 2008 in Europa zichtbaar werd. Door de link met commerciële banken is ook de Libra niet immuun voor een plotseling verlies van vertrouwen.

Bankdeposito’s, het geld op een betaalrekening bij een private commerciële bank als de ING of Rabo, vormen namelijk het onderpand van de Libra. Daarmee is het lot van de Libra verbonden aan het lot van deze banken. Dreigt er een bankencrisis, dan dreigt het onderpand van de Libra aan waarde in te boeten. De gebruikers van Libra zullen dan net zo hard proberen van hun Libra’s af te komen als dat ze nu naar de bank rennen. Ook winkeliers zullen ineens niet meer zo happig zijn op het accepteren van de Libra.

Dit kan zelfs een self fulfilling prophecy zijn waarbij de groei van Libra de gezondheid van de banken ondermijnt: als banken door de Libra verstoken blijven van de betaalgegevens van hun klanten, kunnen ze ook niet goed meer inschatten wat hun kredietwaardigheid is. Dat kan weer leiden tot grotere verliezen en zo de banken in de problemen brengen.

Een mogelijkheid is dat de Libra, net als de banken zelf nu, verplicht wordt om als de klant het wil de betaalgegevens te delen. Zo kan een bank alsnog deze data verkrijgen. Bij je hypotheekaanvraag krijg je dan de keuze wel of niet je Libra geschiedenis te openbaren. Doe je dat niet, dan zullen de meest gunstige hypotheekvoorwaarden buiten je bereik blijven.

5. Gevolgen voor de rest van het geldsysteem

Het is lastig te voorspellen wat het effect zal zijn van de Libra op het monetaire systeem van verschillende landen en op dat van de hele wereld. Wat in ieder geval zal gebeuren is dat de vraag naar staatsschuld van stabiele landen, als Nederland en Duitsland, toe zal nemen. Aan dergelijke ‘veilige bezittingen’ is nu al een tekort waardoor de rente die deze overheden betalen al erg laag is. Die rente zal nog lager worden.

Ingewikkelder is het effect te voorspellen op de (opkomende) landen die wel gebruik gaan maken van de Libra, maar wiens bankdeposito’s en overheidsschuld geen onderpand vormen voor de Libra. Denk aan een land als India. Indiërs zullen de Libra met roepies moeten kopen, die de Libra vereniging vervolgens omwisselt voor dollars, yens en euro’s. Dat zal de wisselkoers van de roepie onder druk zetten. Daardoor zal de inflatie in India toenemen: Indiase producten worden relatief goedkoper wat de export stimuleert en daarmee de werkgelegenheid. Daarnaast worden importen duurder, wat ook de inflatie stimuleert. Mogelijk dat de centrale bank de rente zal verhogen om hier tegenwicht aan te bieden.

Overigens is het nog maar de vraag of Libra lokale munten in voldoende mate kan omwisselen, veel opkomende landen hebben kapitaalcontroles (of zullen die nu gaan overwegen).

Wat de Libra vereniging in ieder geval krijgt is een enorme invloed door te kunnen bepalen welke landen wel en niet kwalificeren als onderpand.

Kortom, ik zie vooralsnog meer nadelen dan voordelen van Libra. Dat neemt niet weg dat er zeker voordelen te behalen zijn. De bestaande financiële instellingen en centrale banken hebben verzuimd de mogelijkheden die nieuwe technologie biedt ten volle te benutten. Een luiheid die nu eenmaal toetreders uitnodigt het dan maar zelf te gaan doen. Helaas voldoet Libra op cruciale onderdelen niet. Het meest bevreesd ben ik voor de ongecontroleerde machtsconcentratie rond wat een van de dominante wereldmunten kan worden. En dat van en groot aantal bedrijven die groot zijn geworden volgens het Silicon Valley mantra van ‘move fast and break things’. Het geldstelsel wil je niet al te vaak kapot laten vallen.

Ik zie twee wegen vooruit. De eerste is het bestuur van de Libra in lijn te brengen met de principes van openheid en decentralisatie die de white paper zo vurig bepleit. Dat betekent dat de bedrijven hun zeggenschap gaan delen en tezamen geen meerderheid meer hebben. De opbrengsten gaan niet naar hen maar naar bijvoorbeeld de Verenigde Naties.

Een andere mogelijkheid is dat centrale banken het cash geld eindelijk eens ‘bij de tijd’ gaan brengen. Digitale cash met een open structuur waar iedereen zijn app mee kan laten samenwerken biedt dezelfde voordelen en maakt gebruik van de bestuurlijke vormen die we nu kennen rond het beheer van ons geld, van centrale banken die in hoge mate onafhankelijk besluiten op basis van een mandaat dat het publiek goed definieert dat ze geacht worden na te streven. Dat zou wel eens een Renaissance van cash kunnen inluiden, en daarmee en passant de macht van de bestaande systeembanken verminderen.