Nederland heeft gezonde banken nodig die in staat zijn het bedrijfsleven door recessies en transities te helpen. Een bankbelasting helpt daar niet bij, maar een slachtofferrol evenmin, vindt Rens van Tilburg.

De Tweede Kamer ‘speelt met vuur’ volgens de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). De bedoeling is dat de banken €350 mln extra bankenbelasting gaan betalen, plus belasting op de inkoop van eigen aandelen. ‘Die bankenbelasting is niet uit te leggen als je het vanuit het perspectief van de banken bekijkt…. Dat moet opgebracht worden door maar zes banken, want daar hebben we het over’, zei NVB-voorzitter Medy van der Laan afgelopen week in het FD. Daar heeft ze gelijk in. Een belasting die niet gerelateerd is aan de omvang van de winst komt juist in moeilijke economische tijden extra hard aan en is daarmee procyclisch. En dat in een sector die juist in slechte tijden het hardste nodig is.

Recordwinsten

Maar de banken moeten ook naar zichzelf kijken. Zij leverden de brandstof voor het vuurtje dat de politiek nu opstookt. De hele zomer ging het over de recordwinsten van de banken en de moeite die veel burgers tegelijkertijd hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Terwijl inflatie de koopkracht uitholde en de stijgende rente het lenen duurder maakte, bleef de rente op spaargeld ver achter.

De bankierseed, waarmee de bankier plechtig belooft het belang van de klant voorop te stellen, bleek van nul en generlei waarde. Die stijgende rentemarge, en de rente die de Europese Centrale Bank de banken betaalde over hun opgezwollen reserves, leidden tot recordwinsten.

Alle stakeholders

Mijn collega’s van het Sustainable Finance Lab (SFL), onder wie Dirk Schoenmaker, Harald Benink en Arnoud Boot, betoogden op de opiniepagina’s van het FD en NRC dat de banken deze winsten gelijkmatig ten goede moeten laten komen aan alle bij de bank betrokkenen: de samenleving die gebaat is bij hogere bankbuffers, de klanten die in problemen komen door de hoge rente en inflatie, en de bedrijven die een duurzaamheidstransitie doormaken. Als banken niets van dat alles doen, zal de politiek de bankbelasting verhogen, zo waarschuwden de hoogleraren.

De banken willen er niets van weten. Ze wijzen op de periode waarin de rente langdurig negatief was. ‘Daar hebben we verlies op gemaakt. Nu zijn onze marges aan het normaliseren. We trekken een been bij’, aldus Bas Brouwers, cfo van Rabobank. Maar alleen in 2020 was er een eenmalige dip in de bankwinsten, verlies was er niet.

Ook wijzen de bankiers op de tegen een lage rente lang uitstaande hypotheekleningen. En ja, begin dit jaar lieten lokale Amerikaanse banken zien wat er kan gebeuren als een bank zich niet voorbereidt op een scenario van hoge rente. Zowel de Nederlandse banken als toezichthouder De Nederlandsche Bank bezwoeren echter dat hier het risicomanagement op orde is. De nu gebleken lethargie van de spaarder zal toch geen onderdeel zijn van dit risicobeheer?

Nee, natuurlijk niet, en de winstverdubbelingen in het eerste halfjaar getuigen daarvan. Hoge winsten die volgens NVB-voorzitter Van der Laan nodig zijn om ‘investeerders te trekken’, investeerders die banken nodig hebben ‘om hun maatschappelijke taak te vervullen’.

Die investeerders zijn helaas nergens te bekennen als het ingewikkeld wordt voor de banken. Zij konden hun maatschappelijke taak enkel blijven vervullen met steun van diezelfde maatschappij. Niet de investeerder maar de belastingbetaler hield de banken overeind.

En de belastingbetaler doet dat, alle hervormingen ten spijt, nog steeds. Neem de bail-out door de Italiaanse overheid van Banca Monte dei Paschi di Siena in de zomer van 2017, drie jaar na de start van het Single Resolution Mechanism dat daar definitief een einde aan had moeten maken.

Maar de adviezen van de hoogleraren waren aan dovemansoren gericht. Eed of niet, politiek gemor en publieke verontwaardiging of niet, de banken delen de winst alleen met hun aandeelhouders. ING wil dit jaar voor €1,5 mrd aan eigen aandelen inkopen, boven op de €3,3 mrd van vorig jaar. ABN Amro mikt op €500 mln.

Kloof

Vijftien jaar na de start van de bankencrisis moeten we constateren dat de kloof tussen bankiers en samenleving nog altijd immens is. De banken blijken niet geïnteresseerd in een evenwichtige behartiging van de belangen van al hun stakeholders. Het resultaat: een politiek die op onbeholpen wijze terugslaat.

Nederland heeft gezonde banken nodig, die in staat zijn het bedrijfsleven door moeilijke tijden te helpen. Of dat nu in een recessie is of in een transitie. Een hoge, niet aan de winst gerelateerde bankbelasting, helpt daar niet bij.

Maar de slachtofferrol past de banken niet. Put your money where your mouth is. Voer de bankierseed uit en zet de klant voorop, in plaats van de aandeelhouder. Zet die stap extra voor de mkb-ondernemer, verhoog de rente voor de spaarder.

Adviesraad

Stel een maatschappelijke adviesraad in met een wettelijke basis, zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en SFL voorstelden. Net als de cliëntenraden in de zorg. En dan mag er alleen beargumenteerd van het advies afgeweken worden.

Alleen dan breken de banken geloofwaardig met het primaat van de aandeelhouder, zoals ze bijna vijftien jaar geleden al plechtig beloofden te zullen doen. En zo kan het vuur doven dat een cruciale sector dreigt te verzengen.

Dit artikel verscheen eerder in het FD.