Gezegend is het land waarvan de centrale bankier het bloempje van de ratelaar kan onderscheiden van dat van de moeraswespenorchis. Met Frank Elderson zit er zo iemand in het bestuur van de Europese Centrale Bank, bleek in het interview met hem in deze krant afgelopen zaterdag. Dat is niet onbelangrijk nu de prijs- en financiële stabiliteit worden bedreigd door klimaatrampen en de zich nog altijd versnellende achteruitgang van de natuur.
Elderson waarschuwt dat centrale bankiers hiervoor hun kop niet in het zand mogen steken. Onder Elderson hebben eerst De Nederlandsche Bank en nu ook de Europese Centrale Bank wereldwijd vooropgelopen in het onderkennen en onderzoeken van deze risico’s. Daarmee internationaal de toon zettend.
Echter, en ook dat moet gezegd, de impact van dit alles op wat de onder toezicht staande financiële instellingen doen is vooralsnog beperkt gebleven. Zo snel als de klimaatschokken toenemen en de biodiversiteit achteruit holt, zo langzaam sijpelen de inzichten hierover door in het toezicht en het monetair beleid. Het vorige week gepresenteerde nieuwe klimaat- en natuurplan van de ECB bevat helaas vooral voornemens tot nog meer onderzoek.
Onderzoek dat nooit zekerheden zal kunnen bieden over de fundamenteel onzekere effecten van klimaat- en natuurrampen. Het voorzorgsbeginsel dicteert dat je dan niet wacht tot je alles weet, maar dat je handelt om te voorkomen dat je in een situatie terecht komt van waaruit geen redding meer mogelijk is. Precies zoals we centrale banken hebben zien optreden bij de financiële crisis van 2008, de eurocrisis en meest recent de covidcrisis.
De praktijk si helaas ene hele andere. De ECB gaat dit jaar mogelijk beginnen met boetes voor de allerslechtst presterende banken. Dat terwijl niet één van de banken voldoet aan de alweer bijna vier jaar geleden gepresenteerde ECB-richtlijnen. Banken worden nu niet verplicht om tegenover klimaatrisico´s extra kapitaal aan te houden. Dit ondermijnt de financiële stabiliteit. De stikstofcrisis had ook nooit zo groot kunnen worden als de banken voor nieuwe stallen nabij natuurgebieden extra kapitaal hadden moeten aanhouden. Dan was uitbreiden voor boeren aanzienlijk duurder geworden.
Door de klimaatzaak van Milieudefensie tegen ING moet nu een Nederlandse rechter zich uitspreken over de deugdelijkheid van het klimaatplan van de bank. Terwijl de ECB dit oordeel toch al paraat zou moeten hebben als toezichthouder op de klimaattransitierisico’s.
Op deze manier kan de financiële sector niet het ‘vliegwiel’ van de verduurzaming zijn, zoals voormalig minister Kaag van financiën het noemde. Oliebedrijven krijgen nog steeds leningen voor nieuwe oliebronnen. Oliebronnen die volgens de wetenschap niet verenigbaar zijn met het beperken van klimaatverandering. De financiële sector is daarmee een rem op de transitie. En zal, als de transitie de benodigde versnelling krijgt, veel geld verliezen. Mag u raden wie de nog altijd ‘too big to fail’ banken dan mag redden?
Ook de belofte van de ECB om tot een monetair beleid te komen dat in lijn is met het klimaatakkoord van Parijs heeft vooralsnog slechts geleid tot minieme aanpassingen. Ondertussen bieden de Chinese en Japanse centrale bank een lagere groene rente voor duurzame leningen van banken. Dat zet wel zoden aan de dijk.
Een dergelijke stimulans is ook hier hard nodig. Want juist duurzame investeringen lijden onder de gestegen rente. Over de hele levenscyclus bekeken is duurzame energie vaak al goedkoper dan fossiele energie. Wanneer de windmolens, zonnepanelen, warmtepompen en elektriciteitskabels er eenmaal zijn, gaat de zon voor niets op en waait de wind gratis. Maar de investeringskosten zijn wel nog fors hoger en gevoelig voor de rentestand.
Onderzoek van Berenschot liet zien dat door de gestegen rente de kosten van de energietransitie in Nederland tot 2030 maar liefst 17 miljard euro hoger zijn geworden. Elke procent verdere rentestijging verhoogt die kosten met 6 miljard euro en zelfs met 55 miljard euro tot 2050. De hoge rente remt zo de energietransitie. Een derde van de leden van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie gaf aan al projecten te hebben afgeblazen of uitgesteld.
Daarmee is de hoge rente ook een bedreiging voor de prijsstabiliteit. Want deze maakt Europa langer afhankelijk van fossiele energie. Dat terwijl de laatste inflatiepiek juist het gevolg was van stijgende olie- en gasprijzen. Net als mogelijk de volgende. Met de spanningen in het Midden-Oosten en elders is er alle reden om juist vanwege prijsstabiliteit de energietransitie te versnellen.
De verwachting is dat de ECB later dit jaar de rente zal verlagen. Doe dat als eerste of het meeste voor de groene leningen van banken. De Europese politiek heeft een uitgebreide lijst opgesteld, de groene taxonomie, die hiervoor gebruikt kan worden. Begin met leningen waarvoor reeds data beschikbaar is zoals het energiezuinig maken van gebouwen en investeringen in duurzame energiebronnen. Op die manier versnelt de ECB de energietransitie en beschermt ze zo de prijsstabiliteit. Precies waar we een centrale bank voor hebben.
Deze opinie verscheen op 6 februari in de Volkskrant.
