Moeten werknemers de lasten van deze crisis dragen? Volgens Roland Kleverlaan en Erik Stam alleen als ze later ook meedelen in de lusten.
Het Udense ziekenhuis Bernhoven stond bij het begin van de coronacrisis in de frontlinie van de eerste uitbraak in Brabant. Dit ziekenhuis kwam ook positief in het nieuws vanwege de hechte band met medewerkers en omwonenden. Een van de redenen is dat het ziekenhuis niet afstandelijk bestuurd wordt, maar deels gefinancierd wordt door de medewerkers, van medisch specialist tot schoonmaker. Sinds het ziekenhuis in 2014 een nieuw besturingsmodel heeft gekozen is er ook voor gekozen om een ‘community hospital’ te worden voor de lokale gemeenschap en voor de medewerkers.
Bij het Bernhoven-ziekenhuis werd de eerste stap naar medewerkersparticipatie gemaakt door de medisch specialisten. Toen zij in 2016 in loondienst kwamen, investeerden zij de vergoeding die ze daarvoor ontvingen in het eigen ziekenhuis. In 2018 konden de overige medewerkers ook participeren. Ook krijgen alle medewerkers de komende vijf jaar jaarlijks een participatie van 100 euro, in plaats van extra salaris. In totaal is door medewerkers en omwonenden nu 20,5 miljoen euro geïnvesteerd, waarover nu een jaarlijkse vergoeding van 4 procent wordt betaald. Bernhoven streeft er uiteindelijk naar om medewerkers echte aandelen te geven in het ziekenhuis.
Afgelopen week riep MKB Nederland medewerkers op solidair te zijn en bij te dragen aan het herstel van bedrijven. In het tweede steunpakket voor bedrijven wordt van medewerkers verwacht dat zij door een loonoffer of het later uitbetalen van vakantiegeld, de financiële druk op de onderneming zullen verlagen. Vanzelfsprekend zijn vakbonden hierover terughoudend, omdat werknemers bij sterke winstgroei van een bedrijf ook minder hiervan profiteren. Een participatieregeling, waarbij medewerkers nu mede het risico delen maar later ook profiteren van positieve rendementen, is een oplossing.
Uit een recente peiling van Stichting MKB Financiering en Ondernemend Nederland is gebleken dat 22 procent van de ondernemers ervoor openstaat personeel te laten participeren en via winstdeling te laten profiteren van toekomstige winsten. Bij start-ups is het al langer gebruikelijk dat personeel deels via opties kan profiteren van de groei van de onderneming, in ruil voor een lager salaris.
Medewerkersparticipatie kan de loyaliteit van medewerkers stimuleren en belonen. Er leven internationaal al meer ideeën om aandeelhouderschap door medewerkers mogelijk te maken, zoals de Employee Ownership Trust in Schotland, de Mitarbeiterbeteiligung in Duitsland en het Employee Stock Option Plan in de Verenigde Staten.
Er zijn zeker praktische bezwaren bij medewerkersparticipatie, zoals de waardebepaling van participaties bij aankoop, vertrek uit de organisatie, en de concentratie van risico’s, en ook het tegen lage kosten verstrekken en verhandelen van participaties. We moeten hiervoor niet blind zijn, maar juist nu de creativiteit van de betrokkenen gebruiken om te experimenteren, zodat we niet door de crisis ten onder gaan door opbouw van nog hogere schulden. In Nederland wordt nu al volop gewerkt aan contractuele innovaties en oplossingen om dit mogelijk te maken, via organisaties als Eyevestor, The Share Council en Firm24.
Het Bernhoven-ziekenhuis laat zien dat dit ook mogelijk is voor grotere organisaties. Internationaal is het Spaanse Mondragon een goed voorbeeld van een coöperatieve organisatie met een jaarlijkse omzet van 12 miljard euro en 80.000 medewerkers. Maar ook voor veel kleine en middelgrote bedrijven zou dit goed kunnen passen, mits dit actief gestimuleerd wordt.
Verschillende spelers in het Nederlandse ecosysteem kunnen hier een positieve rol bij spelen: de overheid kan het fiscaal interessant maken, financiers kunnen dit met hun inzichten en diensten mede mogelijk maken.
Financieel-technologische aanbieders kunnen de infrastructuur leveren en ook pensioenfondsen kunnen investeren. Door participatie worden werknemers medewerkers. Zo gaan we naar een economie die niet meer uit werkgevers en werknemers bestaat, maar uit werkenden in waardecreërende gemeenschappen.
Dit artikel verscheen eerder in de Trouw.
