Europese banken zijn kwetsbaar en moeten zo snel mogelijk vernieuwen


Door Harald Benink en Arnoud Boot.

De Europese Bankenautoriteit (EBA), het coördinerende orgaan van de 28 nationale bankentoezichthouders in de Europese Unie, publiceerde eind november het rapport ‘Risk Assessment of the European Banking System’. Hierin presenteert de EBA een sober beeld van de huidige staat van het Europese bankwezen en de toekomstige bedreigingen. Het rapport maakt duidelijk dat voor de banken de tijd dringt om strategisch belangrijke keuzes te maken, om zo hun bestaansrecht te verzekeren.

Volgens de EBA is de toekomstige ontwikkeling van de winstgevendheid van de banken uitermate zorgelijk. De huidige lage rente helpt bepaald niet, maar de zorgen gaan veel verder dan dat. Want het businessmodel van banken staat onder druk. Waar denken banken in de toekomst hun geld mee te verdienen? En hoe verwachten zij om te gaan met fintechs die bancaire marges onder druk zetten? Natuurlijk helpt ook niet dat de kosten veel te hoog zijn en legacy systemen – het gebruik van verouderde IT-systemen – de wendbaarheid van banken beperken. In veel EU-lidstaten is ook nog sprake van aanzienlijke verborgen verliezen op de balansen die nog genomen moeten worden. Dat laatste kan voor Nederlandse banken meevallen, maar zorgen om de structurele winstgevendheid zijn daar niet minder.

Verdomhoekje

De kwetsbare staat van banken komt ook tot uitdrukking in een lage waardering van aandelen op de financiële markten. Een belangrijke maatstaf is hierbij de price to book ratio, de verhouding tussen de beurswaarde en de boekwaarde. Een ratio van boven de 1 is een indicator van een gezonde en winstgevende bank.

Helaas laten cijfers van de EBA zien dat Europa echt in het verdomhoekje zit met nauwelijks een kwart van de banken boven de 1. In de Verenigde Staten zit het overgrote deel van de banken boven de 1. Ook de price to book ratio’s van ABN Amro en ING bevinden zich (ver) onder de waarde van 1: 0,73 respectievelijk 0,80. Dit staat in schril contrast met de op het oog nog redelijke winstgevendheid van Nederlandse banken. Deze zijn echter geheel toe te schrijven aan marges op bestaande hypotheekportefeuilles. De lage price to book ratio’s geven aan dat dit geenszins houdbaar is.

Het is daarom echt het moment voor strategische keuzes en leiderschap. De huidige nog acceptabele winstgevendheid is cruciaal om een omslag te kunnen maken naar een duurzaam verdienmodel. Uitstel van keuzes zal de winstgevendheid alleen maar verder onder druk zetten.

Duurzaam betekent dat vanuit klantbehoeftes en maatschappelijke opgaves moet worden geredeneerd. Het EBA-rapport geeft aan dat banken zich zijn gaan focussen op riskantere segmenten van kredietverlening, zoals commercieel vastgoed en consumentenkrediet. Dit biedt geen duurzame winstgevendheid, maar juist grotere risico’s. Banken die dit doen proberen kunstmatig hun rendement op het eigen vermogen (ROE) op te poetsen – namelijk het rendement verhogen door risico’s te verhogen. De price to book ratio zal hierdoor niet verbeteren; meer risico betekent veelal een lagere price to book.

En de andere helft van de truc, een lager eigen vermogen, om de ROE te verhogen is mogelijk nog schadelijker. Het versterken van banken en het maken van keuzes vergt juist meer eigen vermogen. Het helpt dan ook niet dat historisch bezien het eigen vermogen bij veel banken nog steeds bijzonder laag is. Vandaar dat de huidige winsten nog nodig zijn en niet mogen worden uitgekeerd.

Ook van politici zal iets mogen worden verwacht. Zij zullen zelfbeheersing moeten tonen. Winsten van banken ‘klotsen niet tegen de plinten op’, zoals sommige politici beweren. Neen, die winsten zijn hard nodig om tot een duurzame financiële sector te komen. En sommige zaken vereisen dat de overheid instapt, zoals bij de aanpak van witwaspraktijken. Banken kunnen dit niet alleen, noch helpt het ze alleen maar de zwarte piet toe te spelen.

Zonder franje

Banken moeten versnellen en keuzes maken. Deze keuzes zullen per bank verschillen. Landbouw en voedsel kenmerkt de Rabobank, combineer dit met lokaal ondernemerschap. Voor ABN Amro is de opgave ingewikkelder. Het DNA van de bank vereist een meer internationale oriëntatie. Wees een brug tussen lokale ondernemers en hun exportmarkten.

Banken moeten ook kiezen wat ze willen zijn voor de consumenten: simpel en zonder franje (zoals de Volksbank), een breed toegankelijk digitaal platform (zoals bij ING) of een speler voor bepaalde doelgroepen (zoals ABN Amro voor de professionals). Zonder keuzes is er geen toekomstperspectief, en misschien nog erger, geen beleving en enthousiasme in de organisatie. Werk aan de winkel dus.

Deze blog verscheen eerder als opiniestuk in het Financieel Dagblad.