De overheid investeert vele middelen in het klimaatbeleid. De samenhang in de plannen is echter zoek en de ordelijke afweging in het kabinet en het parlement is beperkt. Juist op het gebied van klimaatbeleid is samenhang essentieel. Zo zijn er meerdere transities nodig die uiteindelijk bijdragen aan een beter klimaat.

De overgang naar een circulaire economie hangt bijvoorbeeld samen met de energietransitie. En naast de energiesector speelt ook de overgang naar duurzame landbouw een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. De complexiteit van het klimaat pleit bovendien voor een structurele aanpak van het milieubeleid. Zowel samenhang als een structurele aanpak kunnen worden bereikt door het milieubeleid op te nemen in de jaarlijkse begrotingscyclus, waarin de Miljoenennota centraal staat.

De uitbreiding van Schiphol is een goed voorbeeld van een vraagstuk dat integrale oplossingen behoeft. Het debat is nu vooral een afweging tussen economische groei en milieuschade. De oplossingen vind je door breder te denken.

Zo kan er binnen het huidige kader voor vliegbewegingen ruimte vrijgemaakt worden voor nieuwe vluchten door Europese vliegpassagiers met de trein te laten reizen. Dit vergt een grote investering in het Europese spoornetwerk, met een uitbreiding van snelle spoorverbindingen en de aanschaf van meer hogesnelheidstreinen. Een goed voorbeeld is de hogesnelheidslijn die het vliegverkeer van Amsterdam naar Brussel en Parijs heeft overgenomen. Ook moeten de relatieve prijzen worden aangepast. Vluchten kunnen duurder worden gemaakt door hogere belastingen en treintickets goedkoper door lagere belastingen of meer subsidie. Deze aanpak vergt besluitvorming via meerdere ministeries, met grote gevolgen voor uitgaven en belastingen.

Nu vindt een gefragmenteerd debat over de beleidsagenda Schiphol in de Tweede Kamer plaats, waarbij dit soort brede oplossingen niet op tafel liggen. Een structureler aanpak is mogelijk, door klimaatbeleid onderdeel te laten uitmaken van de Miljoenennota.

Het kabinet kan in de Miljoenennota integraal beleid maken, waarbij de economische, sociale en ecologische dimensies in samenhang worden afgewogen. Dit kan met behulp van numerieke doelen, procedurele regels en transparantie.

Als numerieke doelen kunnen de milieudoelen (zoals het reductietraject voor CO2-uitstoot en het maximum voor stikstof-uitstoot) worden opgenomen in de Miljoenennota.

Voor de procedurele regels kan het Planbureau voor de Leefomgeving zijn jaarlijkse Klimaat- en Energieverkenningen ook in september publiceren. Deze verkenningen vormen dan samen met de Macroeconomische Verkenningen de basis voor de berekeningen in de Miljoenennota. De ministers van Financiën, van Economische Zaken en Klimaat, en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zijn al nauw betrokken bij de voorbereiding van de Miljoenennota. Voor Verantwoordingsdag op de derde woensdag in mei publiceert het Centraal Bureau voor de Statistiek al de Monitor Brede Welvaart, waarin de voortgang op economische, sociale en ecologische doelen wordt gemeten.

Dit proces levert transparantie op voor het milieubeleid. Plannen en alternatieve milieuplannen zouden dan integraal worden doorgerekend, waarbij de gevolgen voor overheidstekort, koopkracht en CO2-reductie zichtbaar zijn.

Inclusieve samenleving

De ecologische uitdagingen vergen ingrijpende maatregelen met gevolgen voor de economie en de koopkracht. Naast de samenhang tussen economie en ecologie heeft klimaatbeleid ook een belangrijke samenhang met de sociale dimensie.

Lage-inkomensgroepen dienen toegang te houden tot betaalbare energie. Energiebelastingen kunnen worden gecompenseerd in sociale uitkeringen en inkomstenbelasting. Verder leiden de stikstofmaatregelen tot minder intensieve landbouw met hogere voedselprijzen: ook hier is compensatie voor huishoudens belangrijk. Een transparante en samenhangende presentatie van al deze factoren vergroot het inzicht, zodat het parlement beter zijn democratische controletaak kan uitoefenen.

Het voorstel voor een ‘brede’ Miljoenennota past in de trend van het kijken naar brede welvaart in plaats van alleen naar het bruto nationaal product. Het komt bovendien ten goede aan een inclusieve samenleving. De gevolgen van het milieubeleid voor de koopkracht zijn immers helder, waardoor kan worden bijgestuurd.

Dirk Schoenmaker is hoogleraar Banking and Finance aan de Erasmus Universiteit, Erasmus School of Management.