Door Arjo Klamer en Mark Sanders

De vorige economische crisis is opgelost met meer schuld. Bedroeg die wereldwijd in 2008 100 biljoen dollar, nu is dat 180 biljoen. Die schuld maakt mensen en bedrijven kwetsbaar bij onverwachte tegenslag. Dat blijkt nu. Toch gaat in reactie op de coronacrisis de kredietkraan weer vol open. Dit zal de schuldenlast verder doen toenemen, waardoor op termijn huishoudens, ondernemers en wellicht ook landen kopje onder kunnen gaan. Daarom is nu een andere aanpak nodig. Bijbelse plagen vragen om bijbelse oplossingen. Het is tijd voor een jubilee, tijd voor afbouw van de schuld.

Corona heeft de wereld in zijn greep. De gezondheid staat terecht voorop en draconische maatregelen leggen het sociale en economische leven in Europa plat. De maatregelen zijn nodig, dat staat buiten kijf. Maar ze zullen ook een onvoorstelbare impact hebben op de economie. De maatregelen, van sociale distantie tot complete lockdown, treffen met name mensen, bedrijven, sectoren en landen die voor hun inkomen afhankelijk zijn van mens-tot-mens-contact. Denk aan de horeca, de cultuursector, toerisme en persoonlijke dienstverlening. Een extra complicatie in deze sectoren is dat een eenmaal verloren seizoen niet later in het jaar kan worden goedgemaakt. Het inkomensverlies dat nu optreedt, is dan ook permanent en onherroepelijk. Daarnaast werken juist in deze sectoren tal van kleine zelfstandigen en ondernemers met uiterst smalle marges en buffers.

Overheden in heel Europa zijn zich daarvan bewust en komen met even draconische maatregelen om deze schok te dempen. Ook de Nederlandse regering heeft een ongekend pakket maatregelen aangekondigd. Daarbij grijpt men logischerwijze terug op oude, beproefde recepten.

Reddingsboei

Wat opvalt is dat men vooral beducht is voor vraaguitval en probeert met ruime garanties en gesubsidieerde kredieten de getroffen ondernemers een reddingsboei toe te werpen. De banken doen hun duit in het zakje door coulance te betrachten en nu niet vast te houden aan overeengekomen aflossings- en renteverplichtingen. Met uitstel van betaling en nieuwe, goedkope kredieten, kopen we tijd. Maar dat is niet genoeg. Het inkomen waarmee men de eerder aangegane schulden had willen aflossen, is door corona immers verdampt. Dat gat dichten met nieuwe schuld maakt de bestaande schulden niet draaglijker.

De reddingsboei wordt na deze crisis een molensteen. Schulden bedreigen het herstel en, ernstiger, maken ons kwetsbaarder voor een volgende crisis. En onzekerheden zijn er, ook zonder corona, nog genoeg. We hebben nog een energietransitie te maken en klimaatverandering stopt niet door een paar maanden lockdown en brexit staat ook op de agenda.

We kunnen ons niet afwenden van de schuldenaars. Waar hen in de kredietcrisis van 2008 nog wat te verwijten viel, treft corona nu mensen die dit gewoon is overkomen. Het is een economisch, maar ook een moreel probleem om hen daar nu alleen voor op te laten draaien.

Debt Jubilee

In bijbelse tijden werd schuld, als ze te knellend werd, gewoon kwijtgescholden: de Debt Jubilee. Die was eens in de zeven maal zeven jaar nodig om te voorkomen dat enkele puissant rijke schuldeisers effectief volksstammen schuldenaars met al hun nakomelingen tot slavernij veroordeelden. Dat dreigt nu niet voor de schuldenaars. Maar corona is geen gewoon ondernemersrisico. Het kan dan ook niet zo zijn dat alleen de schuldenaar ‘schuld’ heeft. Corona is een gedeeld probleem en dat zou ook moeten gelden voor de schulden.

Banken en andere kredietverleners kunnen echter onmogelijk meer doen dan uitstel geven. Schuld kwijtschelden is in de huidige financiële verhoudingen hetzelfde als bezit vernietigen. Voor echte kwijtschelding is coördinatie en democratisch mandaat nodig. Zonder wettelijk kader om dat goed te regelen is kwijtschelden door banken waarschijnlijk zelfs strafbaar.

De overheid moet daarom een centrale rol nemen om nu te voorkomen dat straks de schulden ons boven het hoofd groeien. De tv-serie ‘Schuldig’ van Human liet al zien hoe problematische schulden levens kunnen verwoesten. Zonder corona kampten al bijna een miljoen Nederlandse huishoudens met zulke schulden. We willen voorkomen dat nog eens (honderd)duizenden langdurig in de problemen komen.

Pijn evenredig verdelen

Wij pleiten daarom voor een Corona Jubilee Light (en dat is geen jubileumbiertje), geregeld in een noodwet. Deze beoogt allereerst acute liquiditeitsproblemen in de getroffen sectoren te voorkomen. Dit kan door schulden te bevriezen en aflossings- en rentebetalingen in ieder geval op te schorten tot na de coronacrisis. De hele afwikkeling van schulden kan daarmee tot nader order in lockdown. Banken hebben zelf al aangekondigd dergelijke maatregelen te willen nemen. Een helder wettelijk kader kan daarbij willekeur, free-ridergedrag voorkomen.

Op lange termijn is echter ook een ruimhartige schuldsanering geboden. Het inkomen waarmee kleine zelfstandigen en ondernemers verplichtingen zijn aangegaan en weer moeten nakomen, is immers grotendeels verdampt. Door de lasten eenzijdig bij de getroffen schuldenaars en/of de belastingbetaler te leggen worden schuldeisers ontzien.

Daarom stellen we voor deze schuldsanering direct te financieren vanuit de overheid die hiervoor moet kunnen aankloppen bij de Europese Centrale Bank. Dan dragen alle bezitters van eurotegoeden, de sterkste schouders, de zwaarste lasten. En wat ons betreft gaat dit gelden in heel de eurozone. Zo kunnen de huishoudens, ondernemingen, sectoren en landen na de crisis de draad weer oppakken en naar vermogen bijdragen aan het herstel van de Europese economie. Een plaag van bijbelse proporties vraagt om bijbelse oplossingen.

Dit opiniestuk werd eerder gepubliceerd in de Trouw en is hier te vinden.