Het mag zonder twijfel historisch genoemd worden: ruim 4000 mensen, variërend van politici tot klimaatactivisten en van ngo’s tot bedrijven, kwamen af op de Beyond Growth conferentie in het Europees Parlement afgelopen week in Brussel. De conferentie – die al snel gedoopt werd tot “het Woodstock van Beyond Growth” –  werd gesteund door de vijf grootste politieke groepen in het Parlement. Commissievoorzitter Von der Leyen opende de conferentie met het statement dat ons huidige groeimodel, gebaseerd op fossiele energie, is verouderd. Opvallend was de grote hoeveelheid aanwezige jongeren: Beyond Growth (voorbij de groei) is duidelijk een thema dat leeft onder de jonge generaties, met name vanuit de klimaatbeweging.

De Beyond Growth-beweging stelt dat het huidige economische model van het Mondiale Noorden, dat gebaseerd is op groei, onverenigbaar is met een leefbaar klimaat en economische ontwikkeling van het Mondiale Zuiden. Beyond Growth-onderzoekers bekritiseren de eenzijdige focus op groei als maatstaf van welvaart. Daartegenover plaatsen zij visies gebaseerd op het respecteren van de planetaire grenzen en nieuwe welzijnsindicatoren voorbij de groei. Economische en democratische gelijkwaardigheid tussen het Mondiale Noorden en Zuiden is daarbij cruciaal.

Volgens de Beyond Growth-beweging is de rijkdom van het Noorden gebaseerd op eeuwenlange koloniale uitbuiting van het Zuiden, die zich tot op de dag van vandaag doorzet, bijvoorbeeld als het gaat om de ontginning van grondstoffen die nodig zijn voor de groene transitie, zoals lithium. Een breuk met deze praktijken is vereist om de ontwikkeling van het Mondiale Zuiden mogelijk te maken.

Fundamentele vragen over de relatie tussen groei, overheidsuitgaven en welvaart en welzijn kwamen aan bod in de presentatie van Lucas Chancel, van het World Inequality Lab. Verrassend waren zijn inzichten dat we niet goed weten wat er gebeurt met het BBP in een post-groei wereld. Sommige sectoren zullen hard groeien, terwijl andere slinken. Daarnaast geldt dat bepaalde vormen van groei juist wenselijk kunnen zijn (bijvoorbeeld gedreven door loonstijgingen in de essentiële dienstensector).

Volgens Chancel gaat groei en ontgroei in feite om herverdeling – wie wint en verliest er? En wie betaalt er voor het optuigen en onderhouden van welvaartsstaten?

Welvaarsstaten zijn ontstaan door flinke uitgaven aan publieke goederen en essentiële diensten. Chancel toonde aan dat het aandeel van de economie dat besteed wordt aan de welvaarsstaat in 1870 10% was, tegenover ruim 40% in 1980 (met een flinke stijging in de periode na de Tweede Wereldoorlog). Waar moet dat geld vandaan komen zonder de planeet te belasten met onhoudbare groei? Chancel pleitte voor het heffen van meer en hogere (vermogens)belastingen – ook in Nederland een actueel debat.

Onderzoeker Julia Steinberger, onder meer verbonden aan de universiteit van Lausanne, stelde vast dat er aan de energievraagzijde nog grote slagen te winnen zijn in het terugbrengen van uitstoot van CO2. We kunnen de uitstoot terugbrengen met 40% tot 70% in de periode tot 2050 als we de energievraag terugschroeven. Interessant waren de data die Steinberger deelde met de zaal over de relatie tussen energieverbruik en welzijn: die heeft na een bepaald omslagpunt een maximum bereikt. Meer is dus niet per se beter.

Dat geldt in het bijzonder voor het zwakke causale verband tussen het gebruik van fossiele brandstoffen en de levensverwachting van mensen. Met andere woorden: effectieve klimaatactie vereist het terugschroeven van onze (fossiele) energiebehoefte én kan gepaard gaan met hoge en universele welzijnsnormen. Veranderingen in levensstijl betekenen veranderingen in het systeem, aldus Steinberger. De rol van publieke diensten, het verkleinen van ongelijkheden en het terugbrengen van overconsumptie zijn daarbij van cruciaal belang.

Op de derde dag van de conferentie nam SFL deel aan een workshop georganiseerd door het Duitse ZOE instituut, over het EU begrotingsbeleid. Sara Murawski hield een pitch over de noodzaak van de vergroening van het begrotingsbeleid, zoals eerder bepleit door SFL in een policy paper. Aan de workshop deden naast ngo’s en denktanks ook medewerkers van onder meer de Europese Commissie en nationale ambassades mee. Daardoor werd het een echt specialistendebat, met veel nuttige input voor het toekomstige werk van SFL op dit onderwerp. Een belangrijke vraag is bijvoorbeeld hoe je schuldhoudbaarheidsanalyses die rekening houden met klimaatverandering op de lange termijn kunt vormgeven, en welke groene indicatoren het meest wenselijk om de gevolgen van klimaatverandering voor schulden te monitoren.

Alle plenaire en focus panels zijn terug te kijken op de website van de conferentie.