Door Arnoud Boot en Dirk Schoenmaker

Het coronavirus laat zien hoezeer ons leven is verbonden met dat in andere landen. Door wat vier maanden geleden op een Chinese vismarkt gebeurde, is nu de Europese samenleving vrijwel geheel stil komen te liggen. Hoezeer we de Nederlandse steunmaatregelen voor bedrijven en werknemers ook toejuichen, juist nu is pan-Europese backing van zwakkere landen cruciaal. 

Ook zij moeten een ondersteuningsbeleid kunnen voeren. Het coronavirus is een gemeenschappelijke vijand, en die vergt gemeenschappelijk beleid. Wij begrijpen de zorgen over transfer-unie achtige overdrachten in de Eurozone, maar dit is niet het goede moment voor Nederland om hiertegen te opponeren.

Democratische legitimatie 

Er is echter een belangrijke ‘maar’. Sommigen, zoals ook verwoord in een initiatief van negen voornamelijk zuidelijke Eurolanden, willen nu een sprong maken naar eurobonds. Dit is een permanent mechanisme waarbij alle eurostaten voor elkaar garant staan, een volledige mutualisering van schuld. 

Hiervoor is geen democratische legitimatie en straks zal dit tot enorme spanningen leiden. Maar het is ook niet nodig. Met het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) is er veel betere framing en doelgerichtheid, en met de rugdekking van de ECB eenzelfde effectiviteit te bereiken, zonder dat we de afwezige democratische legitimiteit van eurobonds op de spits drijven.

Belangrijk is wel dat Nederland de ESM oplossing veel positiever tegemoet treedt en zijn kruit tegen verspilling in Europa en transferunie-achtige ‘ toestanden’ droog houdt. In de toekomst kan dit kruit hard nodig zijn, ook om verdere sprongen naar eurobonds zonder democratische legitimatie te voorkomen.

Overtuigende actie is echter nodig. De eerste stappen zijn al gezet. De Europese Commissie heeft binnen de huidige begroting tientallen miljarden gevonden en begrotingseisen zijn versoepeld. De Europese Centrale Bank heeft aangekondigd de economie te stimuleren door onder andere voor meer dan 1.000 miljard euro aan schuld op te kopen. In de marge is ook het ESM iets opgerekt.

Verder achterop

De meeste maatregelen zijn echter nog nationaal van aard. Daarbij valt op hoezeer de noordelijke EU-lidstaten in staat zijn meer geld uit te geven dan de zuidelijke. Afgelopen weekend lekten Duitse plannen uit voor een steunpakket van meer dan 350 miljard euro. Minister Wopke Hoekstra kondigde aan dat de Nederlandse schuld de komende drie maanden zal oplopen met 45 tot 65 miljard euro. Italië kwam met een pakket van 25 miljard euro: veel minder en ook nog eens veel problematischer vanwege de precaire financiële positie van Italië.

Het gevaar is dat de zuidelijke eurolidstaten, die de eurocrisis nooit helemaal te boven zijn gekomen, niet in staat zijn ‘te doen wat nodig is’. Ze dreigen zo verder achterop te raken, doordat de ziekte in het zuiden meer slachtoffers maakt of doordat daar meer bedrijven onderuit gaan, of doordat de Italiaanse staatsfinanciën nog verder uit het lood worden geslagen. Het meest waarschijnlijke scenario: ‘all of the above’.

Zowel uit oogpunt van de gezondheid als de economie is dat gevaarlijk. En niet alleen voor EU-lidstaten zelf. Het is in het belang van elke EU-lidstaat dat alle Europese landen die door het coronavirus worden getroffen, snel de nodige maatregelen kunnen nemen om de pandemie onder controle te krijgen en de economische gevolgen ervan kunnen opvangen.

Speciale kredietlijn

Om dat mogelijk te maken, stellen wij voor een speciale kredietlijn open te stellen voor alle eurolandenbinnen het ESM. Daar kunnen lidstaten gebruik van maken, afhankelijk van de mate waarin zij getroffen zijn op het gebied van de volksgezondheid en de economie. Hoewel dit solidariteit van de lidstaten vraagt, zal het de risico’s voor de gezondheid en de economische en financiële stabiliteit voor iedereen verminderen.

De strijd tegen de covid-pandemie in de EU vereist dat alle nationale regeringen de vereiste uitgaven kunnen financieren. Het door de ECB aangekondigde Pandemic Emergency Purchase Program (PEPP) is daarvoor een belangrijke voorwaarde. 

Maar ondanks de door de ECB aangekondigde flexibiliteit, waardoor de ECB ook specifieke landen kan steunen, blijft het voor de centrale bank moeilijk deze toe te passen zonder een expliciete politieke goedkeuring. Het draagvlak van zulke steunprogramma’s is belangrijk. Een aan het ESM verbonden kredietlijn is een manier om tot een democratische legitimatie te komen en dus een fundament te leggen onder pan-Europese steunprogramma’s.

Lotsverbondenheid

We weten niet of deze pandemie alle EU-lidstaten in gelijke mate zal treffen. Wel is zeker dat de lidstaten ongelijk zijn als het gaat om hun vermogen om de schok te verwerken. Waar Nederland nog 80 tot 90 miljard euro kan uitgeven voordat de schuldlimiet uit het Stabiliteits- en Groei Pact van 60 procent is bereikt (maar let op, dit is natuurlijk te statisch: de sterk tegenvallende groei zal dit automatisch doen oplopen), moet Italië meer dan 1.300 miljard euro van zijn schuld aflossen om dat niveau te bereiken.

Het is in het belang van elk lidstaat dat ieder ander land de nodige maatregelen kan nemen om de pandemie onder controle te krijgen. De interne markt, de handel, en ook de euro verbindt ons lot. En deze factoren moeten ons toch echt verbinden tegen bedreigingen van buiten de EU, en ons gemeenschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel naar boven brengen. Deze crisis, volgens Angela Merkel de grootste beproeving sinds de Tweede Wereldoorlog, is het moment om te laten zien wat Europa kan als het verenigd is.

Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant