Dit bericht verscheen op 10 november 2020 in Het Financieele Dagblad

De eerste signalen dat private schulden niet meer houdbaar zijn, kwamen deze week binnen. Het wordt tijd dat we gaan nadenken over een nieuw groeimodel. Want het oude model is schuld gedreven.

De Europese Centrale Bank (ECB) overweegt een ‘bank voor slechte leningen’ op te richten. De centrale bank heeft berekend dat de oninbare leningen van Europese banken op kunnen lopen tot €1400 mrd; voor de pandemie was dit nog €500 mrd. Talloze bedrijven met hoge schulden zouden failliet kunnen gaan. En omdat het probleem zo wijdverspreid is, komt ook de financiële stabiliteit in het geding.

Onder Nederlandse politici valt dezer dagen weinig goeds over de ECB te horen. Misschien hebben ze dit initiatief gemist. De ECB richtte in mei al een werkgroep voor het probleem van private schulden op. In Nederland was intussen vrijwel alleen aandacht voor de stijging van de staatsschuld, die toch vier keer zo klein is als de private schuld.

Nederlandse politici moeten wakker worden. Schuldvergeving is niet meer iets voor opkomende economieën of kwetsbare huishoudens. Een grootscheepse schuldenherstructurering in westerse economieën lijkt in het verschiet te liggen, in het hart van het kapitalisme. Zeker is het niet, maar de ECB denkt in elk geval al vooruit.

De pandemie is de trigger, maar niet de oorzaak van het schuldprobleem. We leven al langer in een schuldgedreven groeimodel. Hierin zijn productiviteit, innovatie en handel misschien wel minder belangrijk geworden voor de economische groei dan de voortgaande schuldgroei, ook na de kredietcrisis.

In tien jaar zijn de private schulden mondiaal verdubbeld, maar de economie niet. De logica is simpel: omdat schulden sneller groeien dan inkomens, is er onvoldoende inkomen om de schulden af te betalen. Dit kon sowieso niet goed blijven gaan, en door de coronacrisis zijn we tegen de muur geknald. Er moet iets gebeuren.

Het probleem werd kernachtig samengevat door Michael Hudson, hoogleraar economie aan de Universiteit van Missouri: ‘Een schuld die niet betaald kan worden, gaat niet betaald worden. De vraag is alleen nog hóé ze niet betaald gaat worden.’

Doe je niets, dan krijg je een schulddeflatie. De prijzen van vermogenstitels (aandelen, obligaties en vastgoed) gaan dalen, zodat huishoudens en bedrijven ‘onder water’ komen te staan. Hun schulden zijn groter dan hun bezittingen. Bezittingen worden dan op grote schaal verkocht om de schulden af te kunnen betalen, waardoor de prijzen verder dalen. Deze spiraal eindigt in een golf van bankroeten en een ernstige recessie of depressie. De schulden worden zo afgeschreven, maar de schade is enorm.

Om de schade te beperken moet je deze dynamiek vóór zijn. In een schuldvergevingsprogramma worden de schulden ook afgeschreven, maar op gecontroleerde wijze. In mijn boek Een land van kleine buffers beschrijf ik hoe Nederland in zo’n situatie terecht kan komen. Het loopt goed af vanwege een gecoördineerde schuldkwijtschelding, via een ‘bank voor slechte leningen’. De ECB zet nu de eerste stap in dat scenario.

Schuldvergeving gaat over het oplossen van problemen uit het verleden. Om te voorkomen dat we in de toekomst in dezelfde situatie komen, moeten we beseffen dat schulden niet per se slecht zijn. Als leningen weer productie en productiviteit in de reële economie gaan ondersteunen, in plaats van aandelen- en vastgoedmarkten, hoeven we niet bang te zijn voor de groei van private schuld; dan zullen de inkomens immers meegroeien. In mijn boek stel ik daarom voor die leningen een ‘reëel voor financieel’ keurmerk te geven. Er zijn immers slechte en goede schulden.

Niemand minder dan Mario Draghi, de vorige ECB-president, sprak onlangs over slechte en goede schulden. Bij goede schulden gaat het om ‘uitgaven aan productieve doeleinden en voor jonge mensen: opleiding en training, en onderzoek, die een sterke invloed hebben op langetermijngroei’. Nu zelfs voormalige centrale bankiers het zeggen, is de tijd wellicht rijp dit inzicht eindelijk in beleid om te zetten. Eerst een herstructurering, dan een keurmerk.

Er zijn al regionale initiatieven voor herstructurering. Zo voert Amsterdam een pauzeknop in voor mensen met problematische schulden. Ook in het steun- en herstelpakket van het kabinet zit een waarborgfonds met €150 mln voor problematische schulden. Goede voorbeelden, maar klein bier in het licht van de komende problemen. Juist daarom is die bad bank van de ECB zo nodig. Het is tijd voor een reset op Europees ECB-niveau. En daarna voor een nieuwe richting in het kredietbeleid. Nederland moet dit voluit steunen.